آینده نگر

۲۴ بهمن ۹۸

ارزیابی ها نشان می دهد ۲۸ عضو اتحادیه اروپا در پنج ماه اول سال ۲۰۱۹ روی هم رفته ۷/۱ میلیارد یورو صادرات به ایران داشته اند که این میزان نسبت به پنج ماه اول سال ۲۰۱۸ کاهش ۵۴ درصدی را نشان می دهد؛ این در حالی است که ترسیم تصویر آماری میزان صادرات ایران به این کشورها بیانگر وخیم تر شــدن روابط اقتصادی و تجاری ایرانیها و اروپایی هاست. ایرانیها در این مدت تنها ۰٫۳ میلیــارد یورو کالا به اروپا صادر کرده اند که در مقایســه با مدت زمان مشــابه ســال قبل افت ۹۳ درصدی را در کارنامه صادرات به اتحادیه اروپا ثبت کردهاند. سیاســت سختگیرانه آمریکا در قبال ایران با تمایل اروپا برای تعامل با ایران متفاوت است. تعاملی که شامل روابط غیر اقتصادی و ابتکارات دیپلماتیک نیز هست. تلاش های انجام شده توسط اتحادیه اروپا و ایران به پیشرفتی منجر نشده است و بعد از خروج ترامپ از برجام و اعمال مجدد تحریم ها بر علیه ایران، میزان مبادلات ایران با اتحادیه اروپا کاهش یافته است که نیازمند بررسی از جوانب مختلف است. اتحادیه اروپا، ایران را به عنوان شریک بالقوه با پتانسیل بسیار زیاد میبیند. این پتانسیل از طریق سرمایه گذاری در زیرساخت های توسعه نیافته ایران و بازاری با بیش از ۸۵ میلیون مصرف کننده است. از طرفی اتحادیه اروپا، ایران را به عنوان جایگزینی برای روسیه با توجه به تأمین گاز و نفت به رسمیت شناخته است. در این رویکرد، اتحادیه اروپا در تدوین سیاست در قبال ایران تفاوت چشمگیری با ایالات متحده دارد. تجارت اتحادیه اروپا با ایران منوط به محدودیتهای ناشی از تحریم های شورای امنیت سازمان ملل متحد بین سالهای ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰ بود. با امضای برجام در ســال ۲۰۱۵ ،ســازمان ملل از ژانویه سال ۲۰۱۶ شروع به برداشتن برخی از تحریم ها کرد و تجارت ایران با اروپا افزایش یافت. در سال ۲۰۱۶ صادرات کشــورهای عضو اتحادیه اروپا به آمریکا حدود ۳۶۳٫۷ میلیارد یورو بوده است. این در حالی است که در همین سال، کشورهای عضو اتحادیه اروپا از صادرات کالا به ایران به ایران حدود ۸٫۲ میلیارد یورو کسب درآمد کرده اند به عبارتی صادرات کالای اروپایی ها به آمریکا ۴۴ برابر بیشتر از صادرات کالای آنها به ایران است. از طرف دیگر واردات کالای کشورهای اتحادیه از آمریکا در ســال ۲۰۱۶ به عدد ۲۴۸٫۸ میلیارد یورو بالغ میشود در حالی که واردات کالای این کشورها از ایران فقط ۵.۵ میلیارد یورو بوده است؛ اگر حجم تجارت کالایی بین ایران و اروپا مجوع واردات و صادرات بین طرفین را درنظر بگیریم در مجموع به عدد ۱۳٫۷ میلیارد یورو می رســیم در حالی که این عدد برای اروپا و آمریکا بالغ بر ۶۱۲ میلیارد یورو میشود. بنابراین آمریکا در مقایسه با ایران شریک تجاری بسیار بزرگتری برای اروپا است. در بخش خدمات نیز شاهد شکاف عظیمی بین سطح مبادلات آمریکا و اروپا در مقایسه با ایران و اروپا هســتیم. صادرات خدمات اروپا به ایران فقط ۱٫۳ میلیارد یورو بوده، در حالی که در همان سال اروپاییها ۲۲۹ میلیارد یورو صادرات خدمات به آمریکا داشته اند. واردات خدمات اروپا از آمریکا حدود ۲۲۶٫۳ میلیارد یورو بوده است؛ در حالی که تنها ۱ میلیارد یورو از ایران خدمات وارد کرده اند. در مجموع مبادلات تجاری کالا وخدمات اروپا با آمریکا ۱۰۶۷ میلیارد یورو بوده است در حالی که مبادلات تجاری ایران و اروپا ۱۵ میلیارد یورو است. به عبارتی میزان مبادلات تجاری ایران و اروپا تنها ۱٫۴درصد مبادلات تجاری آمریکا و اروپا اســت. از منظر سرمایه گذاری مستقیم خارجی نیز اگر بررسی کنیم اروپا و آمریکا حدود ۴۷۵۰ میلیارد یورو سرمایه گذاری متقابل داشته اند در حالی که ایران تنها ۳٫۷ میلیارد دلار سرمایه گذاری خارجی جذب کرده است که سهم اروپایی ها نیز در آن بسیار ناچیز است. بنابراین یکی از دلایل کاهش تجارت با اروپا سهم کم ایران در تجارت با اروپا حتی قبل از تحریم ها بوده است. اتحادیه اروپا برخلاف موقعیتش به عنوان یک قدرت تجاری پیشرو در اقتصاد جهانی، به دلیل نقش نسبتا کم آن به عنوان یک بازیگر بین المللی، در بسیاری موارد، اقداماتش تحت الشعاع سیاستهای بارز ایالت متحده در قبال خاورمیانه به طور کلی و به ویژه ایران است. بنابراین یکی از عوامل مهم در کاهش مبادلات ایران و اروپا، عدم حمایت ایالات متحده از تلاش اتحادیه اروپا برای تعامل با ایران است. پس از خروج ترامپ از توافق هسته ای با ایران، ایالات متحده تحریم هایی را دوباره وضع کرد که برای شرکتهای اروپایی که به تجارت با ایران می پردازند محدودیت ایجاد میکند. اما صرف کاستن صورت مسئله به تحریمها نمی تواند بیانگر تصویر کاملی از این وضعیت باشد. اگر نگاهی به آمار کشور ترکیه در زمینه مبادلات با اتحادیه اروپا بیندازیم میبینیم که در سال ۲۰۱۶ میزان صادرات کالا از اتحادیه اروپا به ترکیه ۷۸ میلیارد یورو و میزان واردات از آن ۶۶٫۶ میلیارد یورو بوده است. یعنی حجم مبادلات کالایی اروپا و اتحادیه اروپا بالغ بر ۱۴۴ میلیارد یورو می شود. اینها بیانگر آن است که ترکیه شریک تجاری قابل توجهی برای اتحادیه اروپا است و همچنین بیانگر توجه این کشور به گسترش مبادلات و فعالیت بخش خصوصی در آن کشور است به نحوی که کشور ترکیه علیرغم وجود یک سری تحولات منطقه ای و رقابت های تجاری کشورهای بزرگ اقتصادی در جهان و نیز کاهش روند رشد اقتصادی در اروپا در سال ۲۰۱۹ میلادی، توانسته است در این سال صادرات خود را افزایش دهد. تجارت اروپا با ایران به دلیل آنکه ایران عضو سازمان تجارت جهانی WTO نیست محدود به رژیم کلی واردات و صادرات اتحادیه اروپا است و هیچ توافق دو جانبهای بین اتحادیه اروپا و ایران وجود ندارد. پیوستن به سازمان تجارت جهانی که گامی ضروری برای گسترش تجارت ایران در سطح جهانی به عنوان یک بازیگر مؤثر و قابل اعتماد است میسر نشده است و همین امر نیز بر مبادلات ایران و اروپا اثرگذار بوده است. اتحادیه اروپا فرصتی منحصر به فرد برای رهبری در توســعه روابط با ایران دارد. با این حال، این بدون ریسک نیست زیرا اتحادیه اروپا با ظهور پوپولیسم و منافع متناقض در درون خانواده اروپایی، در حال گذر از دوره پرتلاطمی است که میتواند منجر به آن شود که نتواند به طور مؤثر از برجام و روابط توســعه یافته خود با ایران دفاع کند. پس از توافق هســته ای سناریوهای مختلفی از روابط اتحادیه اروپا و ایران قابل پیشبینی بود. به عنوان مثال، ایران، که با خشکسالی بی سابقه ای روبه رو است، برای بهبود مدیریت آب خود به کمک اتحادیه اروپا احتیاج دارد و زمینه های همکاری متقابل بسیاری نیز در رابطه با ایجاد مسیر خطوط لوله گاز به اروپا وجود دارد که میتواند جایگزینی برای خطوط لوله روسیه باشد. در همین راســتا، کانال مالی اینستکس در حالی که قرار بود پیش از این به بهره برداری برسد به دلایل مختلف عملیاتی نشده است و در صورت اجرایی شدن، سؤال این است که موارد بشردوســتانه را پوشش دهد آیا میتواند با توجه به اینکه این کانال قرار اســت صرفا نیازهای ایران را برآورده ســازد؟ در جواب باید گفت اگرچه قرار نیســت اینستکس شریان حیاتی برای اقتصاد ایران باشد اما چنانچه اعتبار صادراتی مناسبی به آن تزریق شود می تواند تأثیر بسزایی داشته باشد. به هر حال باید توجه داشت که این مکانیسم روشی است که در شرایط ویژه تعبیه شده و به آن به عنوان راه حلی دائمی و درازمدت برای روابط ایران با اتحادیه اروپا نمیتوان نگاه کرد. آنچه اقتصاد فعلی ایران بدان نیاز دارد فراتر از فروش نفت اســت؛ رشد اقتصادی ایران مستلزم ایجاد اطمینان برای سرمایه گذاری خارجی و داشتن تکنولوژی مدرن در صنایع است. این امر تا زمانی که تحریم ها به قوت خود باقی هستند مشکل است و اینستکس هم نمی تواند تغییری در شرایط ایجاد کند ولی میتواند مانند یک مرهم و مسکن اقتصادی عمل کند.

لینک مصاحبه