روزنامه تعادل

۰۱ خرداد ۹۵

مقیمی: مصوبه مجلس درباره کاهش ساعت کاری زنان، حذف زنان از محیط کار است/ مستوفی: زنان به بازی گرفته نمی‌شوند/ جلودار زاده: کسانی که به ما رای دادند، قطعا به دنبال تغییر هستند و تلاش خواهیم کرد که این خواسته‌ها را اجابت کنیم

فاطمه مقیمی، عضو هیات رییسه اتاق بازرگانی تهران و رییس کانون زنان بازرگان ایران با اشاره به اینکه، بحث کارآفرینی زنان در کشور، به یکسری شرایط کلی و اختصاصی در جامعه بر می‌گردد، بیان کرد: شرایط کلی اقتصادی شامل رکود حاکم بر اقتصاد و تحریم‌های پیش آمده، بر روند کارآفرینی زنان تاثیر منفی گذاشته است. البته مازاد بر شرایط اقتصادی حاکم بر جوامع، مسائل دیگری نیز در کشورهای در حال توسعه در بحث کارآفرینی زنان وجود دارد. یکی از این مسائل مهم، نگاه‌های قیمومیتی از طرف مردان نسبت به زنان جامعه است. از سوی دیگر، فرهنگ جامعه نیز به این موانع و محدویت‌های بیشتر دامن می‌زند. صحبت‌های رییس کانون زنان بازرگان ایران نشان از این دارد که زن به‌عنوان یک عنصر فعال اقتصادی در جامعه شناخته نمی‌شود. به‌عبارت دیگر، فعالیت‌های اقتصادی و کارآفرینی زنان در جامعه رو به رشد ایران، پذیرفتنی نیست. البته رییس کانون زنان بازرگان ایران موضوعات کلیشه‌یی جنسیتی را تنها مختص به ایران نمی‌داند و معتقد است؛ این نوع نگاه‌های جنسیتی و موانع و محدودیت‌ها، حتی در جوامع توسعه یافته نیز پیش روی زنان است.

موانع پیش‌روی کارآفرینان زن

البته ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎ و ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت اﻧﺠﺎم ﺷﺪه در ﻣﻮرد ﻣﻮاﻧﻊ ﻛﺎرآﻓﺮﻳﻨﻲ زﻧﺎن در ﻛﺸﻮرﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺳﻪ دﺳﺘﻪ ماﻧﻊ در ﻣﻘﺎﺑﻞ زﻧﺎن ﻛﺎرآﻓﺮﻳﻦ ﻗﺮار دارد. دﺳﺘﻪ اول ﻣﻮاﻧﻌﻲ است ﻛﻪ ﺑﺮای ﻛﻠﻴﻪ زﻧﺎن و ﻣﺮدان ﻛﺎرآﻓﺮﻳﻦ وﺟﻮد دارد، به‌طوری که مقیمی نیز به آن اشاره کرد. اما دﺳﺘﻪ دوم، ﻣﻮاﻧﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ، اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺣﻘﻮﻗﻲ در ﻣﻮرد زﻧﺎن ﻛﺎرآﻓﺮﻳﻦ، ﺷﺪﻳﺪﺗﺮ است و دﺳﺘﻪ ﺳﻮم ﻛﻪ ﺻﺮﻓﺎ ﻣﻮاﻧﻊ مربوط به زﻧﺎن ﻛﺎرآﻓﺮﻳﻦ اﺳﺖ. ﺑﻪ‌ﻃﻮر ﻛﻠﻲ، ﻛﺎرآﻓﺮﻳﻨﺎن ﺑﺎ دو ﻧﻮع ﻣﻮاﻧﻊ روﺑﺮو ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ: ﻳﻜﻲ ﻣﻮاﻧﻊ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻛﺎر و دﻳﮕﺮی ﻣﺸﻜﻼت اداﻣﻪ ﻛﺎر. در ﻣﺮﺣﻠﻪ آﻏﺎزﻳﻦ ﻛﺎر با مشکلاتی از قبیل ﻛﻤﺒﻮد ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻛﺎری، دﺷﻮاری ﻛﺴﺐ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ و نبود آگاهی در مورد برنامه‌ریزی مالی روبرو هستند. در اداﻣﻪ ﻛﺎر، با مشکلاتی چون ﻛﻤﻲ ﺗﺠﺮﺑﻪ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰی ﻣﺎﻟﻲ، ﻫﺪاﻳﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ و دﺷﻮاری در ﺟﻠﺐ ﻣﺸﺘﺮی روبرو هستند. از طرفی، عدم حضور فعال زنان در ایجاد کسب و کارهای جدید می‌تواند به دلیل دیدگاه‌هایی باشد که در جامعه وجود دارد؛ یک دیدگاه فرهنگی است که مانع از حضور زنان در این عرصه می‌شود و از دید اقتصادی نیز، زنان به دلیل نداشتن سرمایه مالی لازم از یکسو و عدم حمایت دولت و نهادهای مربوطه، از حضور در این عرصه نسبت به مردان عقب نگه داشته می‌شوند. البته به گفته مقیمی، زنان به نسبت مردان به دلیل محدودیت سرمایه برای شروع کسب و کار جدید، بیشتر با مشکل روبرو می‌شوند؛ چون مالکیت‌ها هم در این جا متعلق به زنان نیست و هیچ گونه حمایت‌های مالی یا ضمانت اجرایی از فعالیت زنان وجود ندارد.

زنان مالکیتی در اختیار ندارند

اما واقعیت تلخ دیگر به گفته این کارآفرین زن؛ این است که تنها، یک‌دهم مالکیت دنیا، در اختیار زنان و یک‌صدم ثروت دنیا متعلق به زنان است که این امر، نشان می‌دهد متاسفانه زنان از پشتوانه مالی لازم و مالکیت برای شروع فعالیت اقتصادیشان برخوردار نیستند. موضوع مهم دیگری که اینجا مطرح می‌شود، این است که چرا زنان کارآفرین در جامعه بیشتر به سمت ایجاد فعالیت‌های خدماتی سوق داده می‌شوند تا فعالیت‌های صنعتی و تجاری؟! پرسش مهمی که رییس کانون زنان بازرگان ایران بر آن صحه می‌گذارد و در آماری تامل‌برانگیز، عنوان می‌کند: متاسفانه ۷۰‌درصد فعالیت‌های اقتصادی زنان در دنیا بیشتر حول محور مشاغل خدماتی است. به گفته مقیمی، از جمله دلایلی که سبب می‌شود که زنان بیشتر به این سمت میل کنند، این است که ایجاد مشاغل خدماتی به سرمایه اندکی نیاز دارد و از آنجا که زنان، سرمایه اندکی در اختیار دارند، توان ریسک در کسب و کارهای صنعتی و تولیدی را ندارند.

قوانین درپی حذف زنان نباشند

البته این بانوی کارآفرین این موضوع را هم یادآور شد: بیش از ۶۰‌درصد فارغ‌التحصیلان دانشگاهی ما زنان هستند، در حالی که شرایط ورود آنها به کسب و کار فراهم نیست. به‌عبارتی، این جمعیت، بازار کاری را برای خود متصور نیستند؛ در صورتی که توانایی و ظرفیت لازم را دارند که دولت باید در این زمینه تدابیر ویژه‌یی اتخاذ کند. به اعتقاد وی، انتظار زنان از دولت یازدهم، انواع حمایت‌های مالی و غیر مالی است، نه ایجاد محدویت؛ چرا که این بانوی کارآفرین، مصوبه اخیر مجلس در مورد کاهش ساعت کاری زنان را نوعی حذف زنان از محیط کار می‌داند. این در حالی است که اگر دولت واقعا قصد دارد زنان را مورد حمایت قرار دهد؛ بطور مثال می‌تواند به کارفرمایان اعلام کند در صورت استخدام نیروی زن، حق بیمه آنها از ۲۷‌درصد به ۱۸‌درصد کاهش خواهد یافت. از این رو، مجلس باید به دنبال چنین قوانینی باشد تا این دیدگاه در جامعه حاکم نشود، نه اینکه قوانینی را تصویب کند که برداشت از آن این باشد که مجلس به دنبال حذف زنان از بازار کار است.

نبود آموزش، خلأ کارآفرینی

یکی دیگر از موضوعاتی که به اعتقاد رییس کانون زنان بازرگان ایران در بحث کارآفرینی زنان در جامعه وجود دارد؛ خلأهای آموزشی است؛ چرا که در جوامع کوچک‌تر، باوجود ظرفیت‌های عظیم موجود، راه‌اندازی کسب و کار، نسبت به شهرهای بزرگ‌تر با امکانات اقتصادی و آموزشی بیشتر، کمتر تمرین شده است. این در شرایطی است که با ارائه آموزش‌های لازم و مطالعه موردی، می‌توان به بهبود این وضعیت کمک کرد. علاوه بر این، بحث مشاوره برای از بین بردن خلأها موثر است. مقمیی ابراز امیدواری کرد: با تمهیداتی که درنظر گرفتیم، با استفاده از امکانات ارتباطی جدید، می‌توانیم به موانعی چون بعد مسافت غلبه کنیم و لحظه به لحظه به کارآفرینان مشاوره دهیم.

مقیمی همچنین با اشاره به تعیین شعارهای اقتصادی در سال‌های اخیر و تاثیر آنها در اقتصاد کشور، گفت: قرار نیست ما تنها به شعارها تکیه کنیم، بلکه باید عینی‌تر و اجرایی‌تر وارد عمل شویم و شهامت این را داشته باشیم که اگر کمبودی وجود دارد، به آن اشاره کنیم. اساسا در حوزه فعالان زنان در اقتصاد، کمبودهای زیادی هم به لحاظ اجتماعی و فرهنگی و هم به لحاظ قانون‌گذاری و حیطه فعالیت اقتصادی وجود دارد که اگر این کمبودها برطرف نشود، قطعا نمی‌توان نسبت به آینده امیدوار بود. از سوی دیگر، دولت‌ها همواره وعده داده‌اند که برای توسعه فعالیت اقتصادی زنان، استراتژی‌های مختلفی تبیین می‌کنند اما موضوع اینجاست استراتژی که در حد کاغذ باقی بماند، کافی نیست و باید اجرایی شود. این موضوع به‌خصوص در حیطه فعالیت زنان کارآفرین، از اهمیت بیشتری برخوردار است و دولت باید استراتژی‌های عملی برای گسترش حضور زنان در بدنه اقتصاد تدوین کند. از نظر این بانوی فعال اقتصادی، برای رفع موانع تولید ملی و حضور زنان در این بخش، باید به راهبرد‌ها توجه بیشتری کنیم. راهبردهایی که عملا در سیاست‌های اقتصادی هرساله تبیین می‌شود، اما در مرحله عمل و اجرا با موانعی روبه‌رو می‌شود که پای زنان را از بدنه اقتصاد بیرون می‌گذارد و زنان کارآفرین را مغموم می‌کند.

زنان به بازی گرفته نمی‌شوند

در همین راستا، یکی دیگر از بانوان کارآفرین معتقد است که در جوامع سنتی رو به توسعه از جمله کشوری مانند ایران، متاسفانه در عرصه‌های مختلف، زنان خیلی به بازی گرفته نمی‌شوند و در چنین جوامعی، نگاه‌ها بیشتر به سمت سوق دادن زنان به انجام امور خانه‌داری است تا فعالیت‌های اقتصادی و ایجاد کسب و کارهای جدید صنعتی و تولیدی. فریال مستوفی، عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی و رییس کمیسیون سرمایه‌گذاری اتاق ایران تهران بر این موضوع تاکید دارد که چرا در شرایطی که نصف جمعیت دنیا را زنان تشکیل می‌دهند، باید این ظرفیت و پتانسیل نادیده گرفته شود و کارایی لازم را در جامعه پیدا نکند.

مستوفی در عین حال معتقد است؛ هر اندازه پیشرفت و توسعه در کشورها بیشتر باشد، به همان نسبت شاهد حضور فعال زنان در جامعه و فعالیت‌های تولیدی هستیم. از این رو، کشوری چون ایران که در مسیر پیشرفت و توسعه قرار گرفته، باید بستر را برای حضور و مشارکت زنان در ایجاد کسب‌وکارهای جدید در عرصه‌های گوناگون صنعتی، تولیدی و… فراهم کرد.

توانایی افراد ملاک باشد، نه جنسیت

عضو هیات نمایندگان اتاق ایران؛ تحقق چنین هدفی را مستلزم تغییر نگاه در جامعه عنوان کرد. این زن فعال در عرصه کسب و کار؛ در عین حال تاکید کرد که خانواده و جامعه باید این اعتماد را در زنان یک جامعه برای حضور بیشتر در چنین عرصه‌هایی ایجاد کنند. از سوی دیگر، مستوفی به دیگر محدودیت‌ها و موانع موجود بر سر راه زنان اشاره کرد و گفت: متاسفانه زنان در جامعه نسبت به مردان بیشتر در معرض نابرابری قرار دارند. مستوفی همچنین با تاکید بر اینکه توانایی افراد باید ملاک عمل قرار گیرد نه جنسیت، بیان کرد: متاسفانه برخی اوقات، حضور زنان در عرصه‌های سیاسی و اقتصادی نمایشی است؛ بطوری که حضور زنانی چون ابتکار و مولاوردی چیزی کمتر از وزرای دولت روحانی ندارد. البته در تمامی دنیا، زنان به نسبت مردان، حضوری کم رنگ در عرصه‌های سیاسی اقتصادی و کارآفرینی دارند و این مختص به جامعه ما نیست. این فعال بخش خصوصی معتقد است؛ برای حرکت اقتصاد در ریل پیشرفت و توسعه باید از ظرفیت زنان بهره برد و البته بستر و شرایط ورود به فضای کسب و کار برای فعالین این عرصه به ویژه زنان فراهم شود که متاسفانه ما قوانین حمایتی قوی در این زمینه نداریم؛ لذا باید قوانینی برابر برای زنان و مردان نوشته شود.

زنان کمتر از ۱۰‌ درصد کارآفرینان ایران

براساس این گزارش، به‌طوری که آمارها نشان می‌دهد، کمتر از ۱۰‌درصد از کارآفرینان در ایران زن هسـتند و عوامـل گونـاگونی مانع از بروز و رشد استعدادهای بالقوه زنان در عرصه کارآفرینی شده است؛ بر این اساس، ایجاد بستر و جو مناسب برای حمایت‌های منطقی از کارآفرینی و کارآفرینان بیش از پیش احسـاس می‌شود. اهمیت این موضوع به حـدی اسـت کـه اقتصـاددانان، کارآفرینـان را موتـور رشـد و توسعه اقتصادی جامعه می‌دانند. البته مرداد ماه۹۴ بود که انجمن زنان کارآفرین در نامه‌یی به حسن روحانی، مشکلات و چالش‌های پیش‌روی زنان در جامعه را با وی مطرح و ضمن ارائه پیشنهاد‌هایی برای رفع این مشکلات، از رییس‌جمهور درخواست کردند تا تدبیری در این باره اندیشیده شود. رییس‌جمهور نیز در نامه‌یی خطاب به شهیندخت مولاوردی، معاون رییس‌جمهوری در امور زنان و خانواده، دستور داد تا به مطالبات و مشکلات مطرح شده در این نامه، رسیدگی شود. از جمله خواسته‌های زنان کارآفرین در دیدار با مولاوردی، این بود که با توجه به مشی اعتدالی دولت تدبیر و امید، به همه زنان با همه گرایش‌ها توجه شود، فعالیت‌های زنان کارآفرین، مستندسازی شود، چهره واقعی زن کارآفرین به دنیا معرفی شود، دولت به اعتلای زنان توجه کند و آن را برجسته‌سازی کند. اگرچه دولت یازدهم، گام‌های مهمی در این عرصه برداشته است اما هنوز موانع جدی بر سر راه زنان وجود دارد که برخی از آنها، نشات گرفته از قوانین نانوشته‌یی است که زنان ایران را در یک حصار سفت و سخت قرار داده و مانع رشد و تعالی آنها در جامعه می‌شود. از سوی دیگر، با قوانینی روبرو هستیم که در ظاهر، با هدف حمایت از زنان به تصویب می‌رسد؛ این در شرایطی است که به گمان کارشناسان و به ویژه زنان کارآفرین، جز محدودیت، امتیازی برای زنان به همراه ندارد. البته چرخش سیاسی در کشور که حضور بانوان بیشتری را در مجلس دهم رقم زد، این امید را در زنان ایجاد کرده که با تصویب قوانین حمایتی جدید، گره‌ این موانع، باز و مسیر حرکت زنان در جامعه سهل شود؛ چرا که با شعارزدگی، مشکلی از بانوان کارآفرین حل نخواهد شد.

شرایط بی‌ثبات اقتصادی و تشدید مشکلات

در همین زمینه، یکی از منتخبان زن راه یافته به مجلس دهم بیان کرد: کسانی که به ما رای دادند، قطعا به دنبال تغییر هستند و ما تمام تلاشمان را خواهیم کرد که این خواسته‌ها را اجابت کنیم. البته سهیلا جلودارزاده، مهم‌ترین مشکل پیش روی زنان کارآفرین را همان مشکل مردان کارآفرین عنوان کرد و گفت: متاسفانه به‌دلیل نبود ثبات اقتصادی در کشور و نبود یک برنامه جامع و منسجم که مسیر حرکت اقتصاد کشور را درست هدایت کند، کارآفرینان و فعالان اقتصادی در یک شرایط نامطمئن قرار می‌گیرند. از این‌رو، قدرت پیش‌بینی آینده اقتصادی کشور را غیرممکن می‌سازد؛ چراکه یک فعال اقتصادی، همواره باید در انتظار یک شوک یا بحران باشد. به اعتقاد جلودارزاده، باید در وهله نخست این مسائل، حل و پیگیری شود تا زنان و مردان با بهره‌گیری از تسهیلات مشخص و در دسترس، به سهولت از مسیرهای قانونی عبور کرده و به بازارهای خوبی دست یابند. نماینده منتخب مجلس دهم ابراز امیدواری کرد: با حمایت دولت و مجلس، این برنامه محقق شود تا همه با یک روشن‌بینی، در مسیر صحیح حرکت کنند. البته این امر، مستلزم فراهم کردن زمینه و بسترهای لازم است.

مقاومت جامعه سنتی در برابر زنان

از طرفی، این نماینده مجلس معتقد است که مقاومت جامعه سنتی در برابر زنان زیاد است. از این‌رو، هزینه‌های مالی، فرهنگی و روانی زنان ممکن است نسبت به مردان دو برابر باشد. راه‌حلی که برای این امر پیش‌بینی می‌شود، داشتن یک استراتژی مقتدر زنانه است که مسیر فعالیت اقتصادی را هموار و هزینه‌ها را به حداقل برساند؛ چراکه زنان از سرمایه کمتری نسبت به مردان، بهره مند و در این بحران‌ها، نیازمند حمایت بیشتری هستند؛ بطوری که حتی مردان کارآفرین در چنین شرایط نامطلوب اقتصادی بعضا مجبور شدند تولید خود را متوقف کنند.

تعاونی‌ها مدل کوچک حمایتی برای زنان

مشاور وزیر صنعت، معدن و تجارت، نقش دولت را در اینجا پررنگ می‌بیند و یکی از پیشنهادهای وی این است که امتیازاتی خاص برای بنگاه‌هایی که به وسیله زنان اداره می‌شود، اختصاص یابد. از سوی دیگر، باید در برنامه‌های توسعه‌یی کشور سهمی هم برای زنان کارآفرین در نظر گرفته شود. جلودارزاده در پاسخ به اینکه چرا در شروع یک فعالیت اقتصادی جدید، مردان نسبت به زنان در اولویت حمایت قرار می‌گیرند و شاهد نوعی تبعیض جنسیتی در این زمینه هستیم، گفت: شاید یک دلیل این باشد که در گلوگاه‌ها، مردان به دلیل سابقه و تجربه کاری بیشتر، رمز عبور را در اختیار دارند، اما در مقابل، زنان به دلیل کم تجربه بودن، از دسترسی به این رانت‌ها محروم هستند. وی در این مورد که چه کاری باید انجام شود که زنان علاقه‌مند به ایجاد کسب و کار جدید بیشتر به سمت فعالیت‌های تولیدی گام بردارند، بیان کرد: بطور مثال بخش تعاون می‌تواند گذرگاه مناسبی برای زنانی باشد که صاحب ایده هستند اما سرمایه کمی دارند.

لذا از طریق حمایت‌های مالی با بهره‌های کم، می‌توان زنان را برای ورود به بخش صنعت تشویق کرد و شاید این بهترین مدل برای کارآفرینی زنان باشد.  تعاونی‌هایی که می‌توانند مدل کوچک حمایتی برای زنان باشد. در جمع‌بندی این نظرات باید گفت؛ اگرچه تجربه زنان کارآفرین حکایت از مشکلات و موانع بسیاری در مسیر کارآفرینی زنان دارد، اما امید می‌رود که با عنایت مسوولان و تلاش بیش از پیش زنان در راستای رفع مشکلات، شاهد جهش اقتصادی در مسیر صحیح آن باشیم؛ بطوری که عزت شریعتی، فعال امور زنان نیز در این باره معتقد است: بانوان کارآفرین نقش بسزایی در اقتصاد و بازرگانی ایران دارند و حضور زنان در مجلس دهم حرکتی مثبتی و رو به جلو است. از این رو شریعتی، خواستار همکاری تشکل‌های بانوان با مجلس شورای اسلامی به‌ویژه کمیسیون‌های تخصصی شد؛ چراکه ارتباط بانوان با کمیسیون‌های مجلس می‌تواند خواسته‌ها و نیازهای آنان را در صحن علنی مجلس مطرح کند. نمایندگان علاوه بر فراکسیون بانوان باید در فراکسیون‌های دیگر مجلس حضور فعال داشته باشند. در عین حال تاکید شریعتی بر این است که اتاق‌های بازرگانی می‌توانند با سازمان‌دهی فعالیت بانوان، پیشنهادهای کاربردی به دولت و مجلس در موضوع توانمندسازی بانوان ارائه دهند.

 لینک مصاحبه