اتاق بازرگانی صنایع، معادن و کشاورزی تهران

۱۳ آذر ۱۴۰۲

جلسه رونمایی از نخستین گزارش اتاق فکر ابتکار کمربند-راه چین با عنوان «الزامات مشارکت ایران در ابتکار کمربند-راه» در اتاق بازرگانی تهران برگزار شد. در این نشست که با حضور صاحبنظران و اعضای اتاق فکر ابتکار کمربند-راه برپا شده بود، نقاط ضعف و همچنین فرصت‌ها و تهدیدهای مشارکت ایران در این ابرپروژه مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

رئیس مرکز خدمات سرمایه‌گذاری اتاق تهران در ابتدای این گردهمایی با اشاره به اقداماتی که در این مرکز در اتاق تهران برای توسعه همکاری‌های اقتصادی با چین به انجام رسیده است، گفت: ما با تشکیل کمیسیون­های تخصصی سند همکاری ٢۵ ساله ایران و چین را در بخش‌های مختلف مورد بررسی قرار داده و نظرات و پیشنهادات را در هشت حوزه به وزارت امور خارجه در دولت پیشین منعکس کردیم.

به گزارش روابط عمومی اتاق تهران، فریال مستوفی سپس به برگزاری یک دوره آموزشی بین‌المللی در حوزه ‌کمربند-راه اشاره کرد و گفت: این دوره در پاییز ۱۴۰۰ توسط مرکز خدمات سرمایه‌گذاری با همکاری دو موسسه «مرکز تحقیقات توسعه اقتصادی جاده ابریشم» و «موسسه تحقیقات کمربند-راه» از کشور هنگ‌کنگ و موسسه آموزش و توسعه منابع انسانی اتاق تهران برگزار شد و شامل چهار ماژول تخصصی بود و متخصصانی از بخش خصوصی و سازمان‌های دولتی در این دوره شرکت کردند. محتوای این دوره که به زبان انگلیسی بود نیز به فارسی ترجمه و در قالب یک کتابچه ۲۲۰ صفحه­ای منتشر شد که قابل بهره‌برداری است.

مستوفی در ادامه با اشاره به اینکه شناخت دقیقی از این کلان‌پروژه اقتصادی بین‌المللی در کشور وجود ندارد، ادامه داد: این پروژه، تغییرات مهمی در روند توسعه جهانی و زنجیره‌های ارزش ایجاد کرده و هزاران پروژه در بیش از ۱۰۰ کشور جهان در قالب ابتکار ‌کمربند-راه اجرایی شده یا در مراحل اجرایی قرار دارد. در عین حال، سرمایه­گذاری‌های متعددی صورت گرفته و طرح‌های بسیاری تامین مالی شده­اند. متاسفانه ایران نه‌تنها از دهه نخست اجرایی شدن این ابتکار بهره‌ای نبرده، بلکه تقویت مزیت‌های رقابتی همسایگان در راستای اجرایی شدن این ابتکار، مزیت‌های کشور ما را تحت‌الشعاع قرار داده است. بنابراین ما در اتاق تهران تصمیم گرفتیم اتاق فکری شکل دهیم و از بخش‌های مختلف خصوصی، دولتی و دانشگاهی برای هم‌اندیشی در این زمینه دعوت کنیم.

این عضو هیات نمایندگان اتاق تهران با بیان اینکه حدود ۳۰۰ نفر به اتاق فکر پیوسته‌اند، ادامه داد: هدف این بود که با تشکیل این اتاق فکر، پلتفرمی برای مشارکت و بهره‌برداری از ظرفیت‌های ابتکار کمربند-راه BRI طراحی کنیم و از ابتدا هم تاکید بر این بود که ما در فاز صفر قرار داشته و نیازمند تدوین یک سند سیاستی هستیم.

فریال مستوفی در ادامه از تشکیل چهار کارگروه با عنوان بانکی، مالی، حقوقی، زیرساخت و لجستیک، انرژی و محیط زیست و صنعت، معدن، کشاورزی، تجارت و خدمات ذیل این اتاق فکر گفت: در این مسیر از همکاری یک تیم برجسته دانشگاهی نیز بهره گرفتیم و دکتر محسن شریعتی‌نیا، استاد روابط بین‌الملل دانشگاه بهشتی و متخصص حوزه چین همراه ما بودند.

او افزود: برای هر کارگروه تعدادی نشست برگزار شد و موضوعات را با مشارکت اعضای کارگروه‌ها مورد کنکاش قرار دادیم، علاوه بر آن، ادبیات و اسناد مربوطه توسط تیم تحقیقاتی مورد مطالعه و استفاده قرار گرفت و هم‌چنین مصاحبه­هایی با خبرگان انجام گرفت و در نهایت گزارش «الزامات مشارکت ایران در ابتکار ‌کمربند-راه» به عنوان حاصل این بررسی‌ها و مطالعات تهیه شد. این گزارش محصول مشارکت و همکاری بخش خصوصی، دوایر دولتی و تیم تحقیقاتی است و این سه ضلع کمک کردند تا امروز بتوانیم از این گزارش رونمایی کنیم.

عقب‌ماندگی ایران در دهه نخست اجرای ابتکار ابریشم

در ادامه این جلسه، محسن شریعتی‌نیا، استاد روابط بین‌الملل دانشگاه بهشتی و متخصص حوزه چین گزارش «الزامات مشارکت ایران در ابتکار کمربند-راه» را ارائه کرد.

او با اشاره به گام‌های تدوین نقشه راه مشارکت ایران در ابتکار ‌کمربند-راه، از جمله پایش روند اجرای این ابتکار در یک دهه اخیر، تحلیل قوت‌ها و ضعف‌ها، فرصت‌ها و تهدیدات ایران برای مشارکت در این پروژه، ترسیم جهت‌گیری استراتژیک ایران و ترسیم نقشه راه مشارکت ایران در آن گفت: پایش روند اجرای ابتکار ‌کمربند-راه از چند منظر از جمله زنجیره ارزش جهانی، نقش کانونی زنجیره‌های ارزش در اقتصاد جهانی، زنجیره ارزش چین محور و اسناد بالادستی دولت چین در حوزه ابتکار ‌کمربند-راه صورت گرفته است.

شریعتی‌نیا افزود: پایش روند اجرای ابتکار ‌کمربند-راه، این یافته‌ها را حاصل کرد که این ابتکار صرفاً مجموعه‌ای از گذرگاه‌ها وکریدورها نیست؛ همچنین در ابتکار ‌کمربند-راه اهداف ژئوپلیتیکی محوریت ندارد. در عین حال، ابتکار ‌کمربند-راه نوعی زنجیره ارزش چین‌محور است و مشارکت در آن تابع منطق مشارکت در زنجیره‌های ارزش است و در نهایت اینکه در دهه نخست اجرای ابتکار ابریشم، ایران حاشیه‌نشین بوده است.

او سپس به نمونه‌هایی از پروژه‌های کلیدی اجرا شده در قالب ابتکار ‌کمربند-راه پرداخت و گفت: توسعه بندر گوادر در کریدور اقتصادی چین-پاکستان، بندر خشک قورغاس در قزاقستان، منطقه همکاری تجاری و اقتصادی چین و مصر در سوئز، راه‌آهن جاکارتا-باندونگ در اندونزی و بازار تاجران دبی در جبل‌علی از جمله این پروژه‌هاست.

شریعتی‌نیا در ادامه به تحلیل قوت‌ها و ضعف‌ها، فرصت‌ها و تهدیدات ایران برای مشارکت در ابتکار ‌کمربند-راه پرداخت و گفت: مشارکت در زنجیره ارزش چین محور، بهبود جایگاه ژئواکونومیک ایران، کاهش شکاف زیرساختی و تسهیل روند توسعه اقتصادی از جمله فرصت‌های مشارکت در این طرح به شمار می‌‌آید و البته تهدیدها شامل تحریم‌های ایالات متحده، گسترش وابستگی به چین و تثبیت موقعیت ایران در پیرامون اقتصاد چین، نفوذ فزاینده در بازارهای پیرامونی ایران، قاعده‌گذاری بدون حضور ایران و تضعیف موقعیت ژئواکونومیک ایران است.

این استاد دانشگاه «انرژی و معادن»، «بازار داخلی بالقوه بزرگ»، «مشارکت در جاده ابریشم دیجیتال» و «موقعیت ژئواکونومیک» را جزو نقاط قوت ایران برای مشارکت در این پروژه برشمرد و گفت: نااطمینانی بالا، سیاست خارجی ژئوپلیتیک محور، عدم عضویت در سازمان تجارت جهانی، پیچیدگی نظام قانونی و حکمرانی در حوزه دیپلماسی اقتصادی، فقدان سیاست تجاری منسجم، عدم دسترسی به نظام مالی جهانی و قطبی شدن روابط با چین به عنوان نقاط ضعف ایران مطرح است.

او با تبیین جهت‌گیری ایران در مواجهه با این پروژه گفت: جهت‌گیری استراتژیک ایران، مشارکت در این پروژه بوده و دو پروژه کلیدی همکاری ایران و چین در قالب جاده ابریشم ریلی بوده است. البته هر دو پروژه با پیچیدگی‌های فراوانی مواجهند و پیشرفت اندکی داشته‌اند؛ نکته حائز اهمیت اینکه، نگاه گذرگاهی (کریدوری) به مشارکت در ابریشم، تقلیل‌گرایانه است.

شریعتی‌نیا در ادامه، چارچوب سیاستی برای مشارکت در زنجیره‌های ارزش جهانی و پیشبرد توسعه ایران را ترسیم کرد و گفت: جانمایی زنجیره‌های ارزش جهانی در استراتژی توسعه، فراهم کردن قابلیت‌های مشارکت در زنجیره‌های ارزش جهانی، توسعه ظرفیت تولید در داخل، فراهم کردن یک چارچوب قوی زیست‌محیطی، اجتماعی و حکمرانی و هم افزایی سیاست‌ها و نهادهای حوزه تجارت و ‌سرمایه‌گذاری جزو عناصر کلیدی این مشارکت باید باشد.

او سپس با اشاره به الزامات کلان مشارکت در زنجیره ارزش ابریشم، هماهنگی سیاست‌ها، تجارت بدون مانع، اتصالات زیرساختی، تعاملات مردمی و همگرایی مالی را جزو این الزامات برشمرد و هر یک از این موارد را تشریح کرد. (گزارش کامل الزامات مشارکت ایران در ابتکار ‌کمربند-راه را از اینجا دریافت کنید. )

اهمیت بالای منطقه‌گرایی

در ادامه این جلسه، فریدون وردی‌نژاد، مشاور دبیرکل اتاق تهران در امور چین، طی سخنانی با اشاره به اینکه در جهان، سه قطب تولید زنجیره ارزش شکل گرفته است، توضیح داد: این سه قطب در آمریکا، اروپا و حول چین شکل گرفته است و سایر کشورها به عنوان مجموعه‌های پیرامونی این سه قطب نقش‌ آفرینی می‌کنند.

او با بیان اینکه موقعیت ایران در ارتباط با قطب آمریکا و قطب اروپا نامشخص است، ادامه داد: تنها قطب زنجیره تامین که ‌می‌توان روی آن حساب باز کرد، چین است. اما چنانچه هر یک از این قطب‌ها به این نتیجه برسند که ایران چاره ای جز انتخاب آنها ندارد، مشکلاتی ایجاد خواهد شد. در حالی که کشور باید به سمت‌وسویی حرکت کند که سیاست متوازنی را در ارتباط با هر یک از این زنجیره‌های ارزش برقرار کند.

وردی‌نژاد افزود: هیچ کشوری نمی‌تواند به پیشرفت دست پیدا کند، مگر آنکه بتواند ارتباط متوازنی را با همسایگان، منطقه و سپس قدرت‌های جهانی برقرار کند. بنابراین قدم اول تنظیم ارتباط با همسایگان است و اگر قرار است در سازه‌های اقتصادی جهانی صاحب نقش باشیم باید مشکلات خود با همسایگان را برطرف کنیم.

او در ادامه عدم اتصال زیرساخت‌های کشور به زیرساخت‌های بین‌المللی را عامل جاماندگی از تحولات جهانی خواند و در ادامه گفت: ایران طی سال‌های گذشته روابط بدون تنشی با چین داشته اما چرا در ابتکار کمربند-راه مورد توجه قرار نگرفته است؟ نخستین دلیل، تحریم‌ها بوده و در عین حال تصمیمات داخلی نیز در این مساله نقش داشته است.

وردی‌نژاد همچنین گفت: باید این مساله را درک کنیم که در شرایط فعلی قادر نیستیم در زنجیره‌های تامین و ارزش جهانی نقش ایفا کنیم و البته باید به این واقعیت توجه نشان دهیم که برای ایفای نقش در این زنجیره‌ها باید پروژه‌هایی چون ابتکار کمربند-راه و همچنین پیمان‌های منطقه‌ای نظیر سازمان همکاری‌های شانگهای و سازمان همکاری اقتصادی اکو را جدی بگیریم. جالب است که بدانید تکلیف ایران هنوز با اکو مشخص نیست چه برسد به بریکس و سایر موارد. کرونا، جنگ اوکراین و آنچه در غزه رخ داد، نشان داد که منطقه‌گرایی و زنجیره‌های ارزش منطقه ای اهمیت بالاتری دارد.

وردی نژاد در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به آنچه در گزارش ارائه شده، مطرح شد، گفت: اگرچه در ابتکار ‌کمربند-راه، گذرگاه‌ها اهمیت نخست را دارا نیستند اما چینی‌ها به دلیل نوع ارتباط با آمریکا ناگزیرند به گذرگاه‌ها توجه نشان دهند و ایران نیز در تدوین سند سیاستی خود باید به این مساله توجه کند.

در ادامه این جلسه، سایر حاضران نیز نظرات و دیدگاه‌های خود را مطرح کردند و مقرر شد که این نظرات در تدوین سند الزامات مشارکت ایران در پروژه ‌کمربند-راه لحاظ شود.

لینک خبر