مجله آینده نگر
مـسیری کـه ریاض طی میکنـد
چشم انداز ۲۰۳۰ عربستان سعودی: تحولی در اقتصاد و جامعه
بهمن ماه ۱۴۰۳
چشم انداز ۲۰۳۰ عربستان سعودی یک ابتکار راهبردی جامع است که در سال ۲۰۱۶ توسط محمدبن سلمان، ولیعهد عربستان، باهدف محمدبن سلمان، ولیعهد عربستان، با هدف دگرگونی اقتصاد و جامعه ایجاد شد. هدف اولیه این طرح بلند پروازانه، کاهش وابستگی عربستان به نفت و تنوع بخشیدن به اقتصاد آن از طریق توسعه بخش های کلیدی مانند بهداشت، آموزش، گرشگری و سرگرمی است. این چشم انداز بر نوآوری، پایداری و همسویی با استانداردهای جهانی تآکید دارد تا جامعه اب فراگیرتر و مرفه تر را تقویت کند.
چشم انداز ۲۰۳۰ به عنوان پاسخی به چالش های ناشی از نوسانات قیمت نفت و نیاز به رشد اقتصادی پایدار در عربستان سعودی شکل گرفت. این کشور با درک این واقعیت که درآمدهای نفتی نمی تواند توسعه ای پایدار و بلند مدت را تضمین کند، گام هایی برای تنوع بخشی به اقتصاد خود و ایجاد ساختار اجتماعی- اقصتادی انعطاف پذیرتر برداشته است.

 ساختار نهادی اجرا و نظارت
شورای امور اقتصاد و توسعه (CEDA) که ریاست آن را محمد بن سلمان بر عهده دارد، نقش مهمی در تدوین و نظارت بر پیشرفت چشم انداز۲۰۳۰ از طریق مدل های حکمرانی ساختاریافته ایفا می کند. این شورا جلسات منظمی برای بررسی گذارش های پیشرفت در مورد ابتکارات برگزار می نماید و از ابزارهای سنجش عملکرد ارائه شده توسط مرکز ملی سنجش عملکرد ((CEDA برای ارزیابی عملکرد سازمان های دولتی در برابر اهداف تعیین شده استفاده می کند.
برای اطمینان از اجرای موئر چشم انداز ۲۰۳۰، وزارتخانه های مختلف در اجرای طرح های آن مشارکت دارند. هر وزراتخانه دفاتر تحقق چشم انداز را ایجاد کرده است تا استراتژی های خود را با اهداف چشم انداز هناهنگ کند. وزارتخانه های کلیدی شامل وزارت منابع انسانی و توسعه اجتماعی، وزارت مسکن، وزارت دارایی، وزارت فرهنگ، وزارت گردشگری و دیگر نهادهای مرتبط هستند.
 شفافیت در گزارش دهی
عربستان سعودی در سایت رسمی چشم انداز ۲۰۳۰ (govsa.vision2030) باشفافیت کامل و به طور متنوع، پیشرفت های این چشم اندار را به مردم خود و جهان ارائه کرده است. این گزارش ها شامل اطلاعات دقیق و متنوعی هستند که نشان دهنده تلاش های مستمر کشور در راستای تحقق اهداف تعیین شده در چشم انداز۲۰۳۰ هستند.

 اصول اساسی چشم انداز ۲۰۳۰
این چشم انداز بر پایه سه اصل اساسی بنا شده است: جامعه پویا و سرزنده، اقتصاد شکوفا، و ملت بلند پرواز. هر یکی ازاین اصول به منظور ارتقای کیفیت زندگی شهروندان عربستانی و تقویت زیر ساخت های اقتصادی طراحی شده اند. با توجه به این اهداف، عربستان سعودی در تلاش است تا وابستگی خود به نفت را کاهش دهد و زمینه های جدیدی برای رشد و توسعه فرآهم آورد.
اصل جامعه پویا و سرزنده بر بهبود کیفیت زندگی شهروندان از طریق توسعه فرهنگی و اجتماعی تآکید دارد. ابتکارات کلیدی در این راستا شامل افزایش تعداد زائران حج عمره از ۸ میلیون به ۳۰ میلیون نفر در سال و ایجاد بزرگ ترین موزه اسلامی در سطح جهان، به علاوه دو برابر شدن تعداد سایت های میراث جهانی یونسکو در عربستان سعودی است. هدف دیگر این طرح، ارتقای سلامت عمومی با افزایش امید به زندگی از ۷۴ به ۸۰ سال و ترویج فرهنگ ورزشی در میان شهروندان از ۱۳ درصد به ۴۰ درصد است. زیر ساختا های اجتماعی این برنامه بر بهبود خدمات اجتماعی، ارتقای غرور ملی و تقویت سنت های فرهنگی تآکید دارد، درحالی که امکانات مدرن نیز تقویت می شوند.
اصل اقتصاد شکوفا به ایجاد یک چشم انداز اقتصادی متنوع با تقویت رشد در بخش های غیر نفتی مانند گردشگری، سرگرمی و انرژی های تجدید پذیر متمرکز است. این اصل شامل پرورش کارآفرینی و تقویت شرکت های کوچک و توسط (SMEs) و همچنین افزایش سهم بخش خصوصی در تولید ناخالص داخلی از ۴۰ درصد به ۶۵ درصد است. پروژه های مهمی مانند نئوم به عنوان قطب های نوآوری در نظر گرفته می شوند که هم سرمایه گذاری های داخلی و هم بین الملی را جذب می کنند. این رویکرد نه تنها به تنوع اقتصادی کمک می کند، بلکه زمینه ساز رشد پایدار و اشتغال زایی برای نسل های آینده خواهد بود.
اصل سوم، ملت بلندپرواز، بر اصلاحات حاکمیتی متمرکز است که به ارتقای کارایی، پاسخگویی و شفافیت در نهادهای دولتی می پردازد. این اصل شامل افزایش خدمات دولت الکترونیک و ایجاد سیاست عدم تحمل فساد(zero-tolerance) در برابر فساد است. هدف اصلی این رویکرد، ساخت دولتی موئر، شفاف و با عملکرد بالا است.
 پیشرفت ها و دستاوردها
در سه محور اصلی چشم انداز ۲۰۳۰، شاخص هایی برای سنچش پیشرفت تعریف شده است که عربستان در اکثر موارد عملکرد موفقیت آمیزی داشته است
در اصل جامعه پویا و سرزنده، به شاخص های متنوعی برای سنجش این اصل پرداخته شده است. یکی از شاخص ها ثبت میراث جهانی در فهرست یونسکو است که در سال ۲۰۱۶ از ۴ مورد به ۸ مورد در سال ۲۰۳۰ افزایش خواهد یافت و در سال ۲۰۲۳ به ۸ مورد رسیده است. شاخص دیگر در این اصل درصد خانواده هایی است که دارای مسکن هستند، که هدف آن افزایش از ۴۷ درصد به ۷۰ درصد است؛ در سال ۶۳،۷،۲۰۲۳ درصد آن محقق شده است.
در اصل اقتصاد شکوفا، یکی از اهداف اولیه تنوع بخشی به منابع درآمدی برای عربستان است. در سال۲۰۲۳، تولید ناخالص داخلی غیر نفتی ۲۴ درصد نسبت به سال ۲۰۱۶ رشد داشته که نزدیک به هدف ۲۷ درصدی تعیین شده برای این سال است.
همچنین سهم بخش خصوصی در تولید ناخالص داخلی نیز از ۴۰،۳ درصد به ۴۵ درصد افزایش یافته است که نشان دهنده نقش فزاینده شرکت های خصوصی در رشد اقتصاد است. مشارکت زنان در نیروی کار نیز از ۲۲،۸ درصد در سال ۲۰۱۶ به ۳۴ درصد تا سال ۲۰۲۳ افزایش یافته و از هدف اولیه ۳۰ درصدی تعیین شده برای این سال فراتر رفته است. زنان اکنون صاحب ۴۵ درصد از شرکت های کوچک و متوسط (SMEs) هستند که نشان دهندهافزایش قابل توجه نقش آن ها است. نرخ بیکاری از ۱۲،۳ درصد به ۷،۷ درصد در سال ۲۰۲۳ کاهش یافته است، که به هدف میان مدت خود دست یافته و هدف ۲۰۲۳ برای این شاخص، ۷ درصد است.
برنامه ملی تحول(NTP ) یکی از اجزای اصل سوم یعنی ملت بلند پرواز در چشم انداز ۲۰۳۰ است که با هدف ارتقای خدمات و زیرساخت های عمومی انجام می شود. این برنامه به ۳۴ مورد از ۹۶ هدف استراتژیک تعیین شده برای تکمیل تا سال ۲۰۳۰ دست یافته است. برنامه ملی تحول به طور قابل توجهی خدمات دیجیتال را بهبود بخشیده، به طوری که تا سال ۹۷،۲۰۲۳ درصد از خدمات دولتی دیجیتالی شده و شاخص بلوغ تجربه دیجیتال به ۸۰،۷ درصد رسیده است. این پیشرفت ها فرآیندها را ساده کرده و ارائه خدمات را برای شهروندان افزایش داده است. همچنین در اصل سوم، شاخص درصد شرکت های بزرگی که برنامه های مسئولیت اجتماعی شرکتی (CSR ) را ارائه می دهند اندازه گیری شده که هدف آن افزایش از ۳۰ درصد به ۹۰ درصد است و تا سال ۲۰۲۳، محقق شدن ۶۵ درصد آن گزارش شده است.
گردشگری یکی دیگر از بخش هایی است که چشم انداز ۲۰۳۰ در آن پیشرفت چشمگیری داشته است. در سال ۲۰۲۳، عربستان سعودی از ۱۰۶ میلیون گردشگر استقبال کرد که فراتر از هدف تعیین شده برای جذب ۱۰۰ میلیون نفر تا سال ۲۰۳۰ بود. این رشد گردشگری نشان دهنده تلاش های موفقیت آمیز برای معرفی این کشور به عنوان مقصد سفر و تنوع بخشی به اقتصاد آن به دوراز وابستگی به نفت است.
ایران و عربستان سعودی در دستیابی به برنامه های توسعه خود تفاوت های قابل توجهی دارند. عربستان سعودی با اجرای چشم انداز ۲۰۳۰، به سرعت در حال توسعه است و بر تنوع بخشی به اقتصاد، به ویژه در بخش های غیر نفتی مانند فناوری و گردشگری، و همچنین جذب سرمایه گذاری های خارجی تمرکز کرده است. صندوق بین المللی پول (IMF) نرخ رشد تولید ناخالص داخلی معادل ۴،۷ درصد را برای سال ۲۰۲۵ پیش بینی کرده است. این رشد عمدتآ ناشی از فعالیت در بخش های غیر نفتی بوده و نشان دهنده چشم انداز مثبت اقتصاد عربستان است. در مقابل، برنامه های توسعه ایران نتوانسته اند به اهداف تعیین شده دست یابند و فاصله قابل توجهی از افق چشم انداز ۲۰ ساله وجود دارد. این عدم موفقیت ها نشان دهنده چالش های جدی در مسیر توسعه اقتصادی ایران است.